مسائل تربیتی

روش تربیت

وقتى از هدف و محتواى تربیت سخن مى‌رانیم طبعاً مسئله روش تربیتى نیز مطرح مى‌شود البته شاید روش از اهمیتى که محتویٰ دارد برخوردار نباشد ولى روش‌هاى تربیتى نیز به نوبه خود مى‌توانند خشک و غیرقابل انعطاف و احیاناً خشن و در نتیجه نامطلوب باشند و برعکس ممکن است منطبق بر نیازها و علائق و شخصیت کودک بعنوان انسانى بالقوه داراى اراده و مختار باشند که تا حد زیادى مطلوب و باارزش است. در هرحال مطلوبى یا عدم مطلوبیت روش‌ها براساس نظام ارزشى و اخلاقى و معیارهاى فرهنگى هر جامعه سنجیده و معین مى‌شود.

موضوع تربیت

اصولاً موضوع تربیت بطور اعم موجودى است که نشوونما یا رشد مى‌کند و بالقوه استعداد بالندگى را دارد و بطور اخص انسان کمال‌پذیرى است که در صدد تغییر مطلوب حیات و زندگى خود مى‌باشد. و بالقوه استعداد رسیدن به عالى‌ترین مراحل کمال را دارد. به این ترتیب وقتى سخن از تربیت مى‌رود مراد از آن بیشتر از هر موجودى تربیت انسان است، که اگر بخواهیم جریان آن را بنحو مطلوبى هدایت کنیم مستلزم فراهم‌آمدن عوامل و شرایط مناسبى است که ایجاد آنها براى شروع تغییر و تحول موردنظر لازم و کافى باشد، و فرصت مناسب را براى رشد فراهم نماید. این شرایط پس از ایجاد نیز باید استمراد یابند تا تداوم دگرگونى‌هاى آغاز شده در مسیر موردنظر و تا حصول نتایج مطلوب و قطعى تضمین شود.

محتواى تربیت

هر فرآیند تربیتى بنحوى از انحا داراى محتوى است البته مکاتب مختلف با مسئله محتوى یا باصطلاح برنامه تربیتى برخوردهاى متفاوتى دارند، ولى در مجموع هر تربیتى حتى تربیت کودک مدار افراطى به نوعى محتواى تربیتى که با رغبتها و علائق شاگردان - منطبق باشد عقیده دارند و هریک از نظام‌هاى تربیتى محتوى را براساس معیارها و ملاک‌هائى انتخاب مى‌کنند که حیطه محتواى تربیت مشمول اصل مطلوبیت و ارزش است.

اینکه ما موادى از علوم و فنون و هنرها و ادبیات را در محتواى تربیتى منظور مى‌کنیم نشان‌دهنده این است که علم و معرفت براى ما واجد مطلوبیت و ارزش است و حال آنکه خرافات و عوام فریبى و امور بى‌ارزش و حتى ضدارزش و اخلاق را در محتواى تربیت نمى‌گنجانیم.

عناصر تربیت

عناصرى که در یک جریان تربیت مداخله مى‌بخشد عبارتنداز:

مربى، متربى، مدرسه، برنامه، هدف، جامعه، وسایل آموزشی

معنی و مفهوم تربیت

تربیت عبارتست از فراهم کردن زمینه‌ها و عوامل براى شکوفا کردن و به فعلیت رساندن استعدادهاى بالقوه انسان و حرکت تکاملى او بسوى هدف مطلوب و منطبق بر اصولى معین و برنامه‌اى منظم و سنجیده.

مراحل تربیت

چگونگى فراهم کردن شرایط و کنترل و تداوم این شرایط در مراحل مختلف زندگى تربیت شونده متفاوت است و با میزان رشد و کیفیت آن بستگى کامل دارد. بطوریکه ممکن است در یک مرحله از زندگى مراقبت و کنترل بیشتر اعمال شود و در مرحله‌اى دیگر اصلاً کنترلى نباشد با عنایت به میزان دخالت مربى و خود متربى در جریان تربیت و دوره‌ەاى مختلف رشد انسان مى‌توان فراهم کردن شرایط، کنترل و تداوم آنرا تبیین کرد.

مرحلهٔ پرستارى

این مرحله از جریان تربیت از زمان انعقاد نطفه آغاز میشود، و بیشتر به فراهم ساختن شرایط مناسب براى رشد و بهبود شرایط زیست در دوران جنینى و نوزادى اختصاص دارد و فرصت کافى به کودک مى‌دهد تا امکانات بالقوه‌اش را فعلیت بخشد.

مرحلهٔ تأدیب

مرحله تأدیب که طى آن طبیعت حیوانى آدمى به طبیعت انسانى تبدیل مى‌شود مهمترین اثر تأدیب خنثى ساختن سرکشى طبیعى آدمى است که در اثر آن انسان از محدودیت‌هاى ناشى از زندگى اجتماعى و گروهى آگاه مى‌شود. به قوانین و مقررات اجتماعى گردن مى‌نهد و لزوم تبعیت از آنها را بخوبى احساس مى‌کند. ( شاتو، ژان، مربیان بزرگ، ترجمه دکتر غلامحسین شکوهی، دانشگاه تهران، فصل اول افلاطون)

مرحلهٔ تعلیم

مرحله تعلیم که بعد شناختى تربیت را در برمى‌گیرد و طى آن فرد با قسمت اعظم تجارب پیشینیان و حتى‌الامکان با کارآمدترین بخش‌هاى آن آشنا و تجهیز مى‌شود. بطوریکه مى‌ةواند حتى در بخشى از آن به درجه تخصص و آفرینندگى نسبى دست یابد. اگر تعلیم با روش درست و با توجه به ارزش‌هاى مطلوب صورت پذیرد نوعى تربیت است. زیرا در بروز استعدادهاى بالقوه آدمى در زمینه شناختی، کنشى و عاطفى تا حد زیادى مؤثر است ولى اگر بدون توجه به ارزش‌هاى مطلوب صورت گیرد، علاوه برآنکه ممکن است مخرب باشد، تربیت نیز محسوب نمى‌شود.

مرحلهٔ خودسازى

مرحله خودسازى یا مرحله‌اى که شخص خود برروى خویشتن تأثیر مى‌گذارد. این مرحله به منزله پایان تأثیر دیگران بر فرد و آغاز انعکاس فعل روى فاعل است هرچند تحقق این مرحله از تربیت و کیفیت آن کاملاً به روش‌هاى تربیتى مراحل قبل و نحوه برخورد بزرگسالان با خردسالان، بستگى دارد. اما از این ببعد جریات تربیت بیشتر خودسازی و شکل دادن خود است تا شکل‌پذیری.